Financieel systeem moedigt fraude aan

Waren we met zijn allen nu echt verbaasd over het Libor-schandaal? Het klonk bijna vertrouwd, toch? Volgens een onderzoek van Gallup in de New York Times heeft nog maar een vijfde van de Amerikanen vertrouwen in de banken. In Europa zal dit percentage waarschijnlijk niet anders zijn. Banken zijn weliswaar het mikpunt, maar malversaties zien we overal. Drie op de vier Amerikanen denkt dat corruptie in de hele maatschappij de laatste drie jaar is gestegen (bron: Transparency International).

Scoringsdrang

Ik denk dat we – van een afstand kijkend naar de problemen – in een maatschappij leven waar scoren steeds meer de norm is geworden. Natuurlijk heeft dit altijd al in ons (kapitalistische) systeem gezeten, maar vanaf het moment dat Reagan en Thatcher de vrije markt meer dan ooit propageerden, lijkt er een stroomversnelling in het systeem van zo veel mogelijk geld verdienen, eventueel ten koste van anderen, te zijn gekomen.

Nu heeft deze vrije vorm van kapitalisme ons de laatste tientallen jaren veel welvaart gebracht, maar met een aantal keerzijdes: die welvaart is in toenemende mate ongelijk verdeeld en er is een stijging van fraude en corruptie. Hiermee kunnen we wellicht een schijnbare paradox verklaren: ondanks dat we het per saldo met zijn allen beter hebben gekregen, leeft er toch veel onvrede onder de mensen.

Bij die onvrede speelt, denk ik, overigens niet alleen die toenemende ongelijke verdeling van de welvaart en de toegenomen fraudegevallen, maar ook het gegeven dat door de voortschrijdende globalisering, waarvan de steeds nauwere samenwerking in Europa weer een onderdeel is, mensen het gevoel hebben dat ze steeds minder grip op de snelle ontwikkelingen hebben. Veel mensen streven liever een status quo na, wat natuurlijk een illusie is.

Grotere markt, grotere fraude

De financiële markt is de ultieme vorm van ons kapitalistische systeem. Wellicht dat fraude daar daarom vaker voorkomt of misschien ook wel vaker aan het licht komt. Fraude komt overigens vaker aan de oppervlakte op momenten dat het economisch minder gaat. Het is zoals Warren Buffett zei: ‘You only find out who is swimming naked when the tide goes out.’

De New York Times schreef dat ook de grootte er toe doet. Grotere markten leiden tot grotere fraudegevallen. Grotere bedrijven met complexere balansen hebben meer ruimte om in de cijferbrij onregelmatigheden te verbergen. En binnen banken die ‘too big to fail’ zijn, wordt men aangemoedigd risico’s te nemen, want als het misgaat betaalt de belastingbetaler toch wel.

Daarmee is het probleem van ongelijkheid en fraude en de manier waarop die bestreden moet worden erg ingewikkeld geworden. Mijn ouders hebben mij altijd opgevoed met regels als ‘wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet’ en ‘wie goed doet goed ontmoet’, maar wat als je in een wereld terechtkomt waarin een cultuur van scoren ten opzichte van anderen de norm is? En laten we er geen doekjes om winden: het is ook nog een wereld waarin scoren gemakkelijk is. Het doel staat wijd open, omdat veel mensen naïef zijn en graag geloven in prachtige verhalen, zoals hoge rendementen met lage risico’s.

Cultuurverandering

Er moet vooraleerst een cultuurverandering komen. Veel geld verdienen is niet per se goed. Banken moeten niet ‘too big too fail’ zijn. En banken waarvan we vinden dat die altijd koste wat het kost gered moeten worden zijn de facto staatsbanken, waar wat betreft salariëring de Balkenende-norm moet gelden. Als zakenbankieren toch een andere cultuur vereist waarin wel hogere salarissen nodig zijn, moeten ze maar van de gewone bank afgescheiden worden. Het goede nieuws is dat de noodzaak tot cultuurverandering momenteel bij steeds meer mensen doordringt en dat die ook langzaam zijn beslag krijgt.

Een cultuurverandering begint bij de politiek. Die moet durven ingrijpen in het systeem. Strenger toezicht is ook nodig, maar is hier eigenlijk slechts ondergeschikt aan en aanvullend op. En toezicht moet anticyclisch en niet procyclisch zijn zoals nu. Waar waren de toezichthouders toen het allemaal nog goed ging? Wie waarschuwde dat er te veel kantoren werden gebouwd in de goede tijden? Wie greep in toen in de hoogtijdagen van de aandelen effectenhypotheken, waarbij geleend werd op de overwaarde van het huis, en leaseconstructies met hoge provisies ‘en masse’ aan de mensen werden verkocht?

Wat dat betreft is het extra toezicht dat de AFM nu wil toepassen op de aanbieders van vastgoedproducten (ook als ze nu buiten toezicht producten aanbieden met een minimale inleg van €100.000) mosterd na de maaltijd, een typisch staaltje van ‘als het kalf verdronken is, dempt men de put’. In diverse columns uit 2007 en 2008 pleitte ik al voor toezicht op dergelijke partijen. Maar goed, beter laat dan nooit. Nu andere aanbieders van producten die buiten toezicht vallen nog onder toezicht plaatsen.

Harry Geels is directeur Research en partner bij Inmaxxa Vermogensbeheer in Naarden. Daarnaast is hij hoofdredacteur van Traders Club Magazine (TCM). De informatie in deze opinie is niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. De standpunten en vooruitzichten van Geels geven zijn persoonlijke mening weer.

Waren we met zijn allen nu echt verbaasd over het Libor-schandaal? Het klonk bijna vertrouwd, toch? Volgens een onderzoek van Gallup in de New York Times heeft nog maar een vijfde van de Amerikanen vertrouwen in de banken. In Europa zal dit percentage waarschijnlijk niet anders zijn. Banken zijn weliswaar het mikpunt, maar malversaties zien we overal. Drie op de vier Amerikanen denkt dat corruptie in de hele maatschappij de laatste drie jaar is gestegen (bron: Transparency International).

Scoringsdrang

Ik denk dat we – van een afstand kijkend naar de problemen – in een maatschappij leven waar scoren steeds meer de norm is geworden. Natuurlijk heeft dit altijd al in ons (kapitalistische) systeem gezeten, maar vanaf het moment dat Reagan en Thatcher de vrije markt meer dan ooit propageerden, lijkt er een stroomversnelling in het systeem van zo veel mogelijk geld verdienen, eventueel ten koste van anderen, te zijn gekomen.

Nu heeft deze vrije vorm van kapitalisme ons de laatste tientallen jaren veel welvaart gebracht, maar met een aantal keerzijdes: die welvaart is in toenemende mate ongelijk verdeeld en er is een stijging van fraude en corruptie. Hiermee kunnen we wellicht een schijnbare paradox verklaren: ondanks dat we het per saldo met zijn allen beter hebben gekregen, leeft er toch veel onvrede onder de mensen.

Bij die onvrede speelt, denk ik, overigens niet alleen die toenemende ongelijke verdeling van de welvaart en de toegenomen fraudegevallen, maar ook het gegeven dat door de voortschrijdende globalisering, waarvan de steeds nauwere samenwerking in Europa weer een onderdeel is, mensen het gevoel hebben dat ze steeds minder grip op de snelle ontwikkelingen hebben. Veel mensen streven liever een status quo na, wat natuurlijk een illusie is.

Grotere markt, grotere fraude

De financiële markt is de ultieme vorm van ons kapitalistische systeem. Wellicht dat fraude daar daarom vaker voorkomt of misschien ook wel vaker aan het licht komt. Fraude komt overigens vaker aan de oppervlakte op momenten dat het economisch minder gaat. Het is zoals Warren Buffett zei: ‘You only find out who is swimming naked when the tide goes out.’

De New York Times schreef dat ook de grootte er toe doet. Grotere markten leiden tot grotere fraudegevallen. Grotere bedrijven met complexere balansen hebben meer ruimte om in de cijferbrij onregelmatigheden te verbergen. En binnen banken die ‘too big to fail’ zijn, wordt men aangemoedigd risico’s te nemen, want als het misgaat betaalt de belastingbetaler toch wel.

Daarmee is het probleem van ongelijkheid en fraude en de manier waarop die bestreden moet worden erg ingewikkeld geworden. Mijn ouders hebben mij altijd opgevoed met regels als ‘wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet’ en ‘wie goed doet goed ontmoet’, maar wat als je in een wereld terechtkomt waarin een cultuur van scoren ten opzichte van anderen de norm is? En laten we er geen doekjes om winden: het is ook nog een wereld waarin scoren gemakkelijk is. Het doel staat wijd open, omdat veel mensen naïef zijn en graag geloven in prachtige verhalen, zoals hoge rendementen met lage risico’s.

Cultuurverandering

Er moet vooraleerst een cultuurverandering komen. Veel geld verdienen is niet per se goed. Banken moeten niet ‘too big too fail’ zijn. En banken waarvan we vinden dat die altijd koste wat het kost gered moeten worden zijn de facto staatsbanken, waar wat betreft salariëring de Balkenende-norm moet gelden. Als zakenbankieren toch een andere cultuur vereist waarin wel hogere salarissen nodig zijn, moeten ze maar van de gewone bank afgescheiden worden. Het goede nieuws is dat de noodzaak tot cultuurverandering momenteel bij steeds meer mensen doordringt en dat die ook langzaam zijn beslag krijgt.

Een cultuurverandering begint bij de politiek. Die moet durven ingrijpen in het systeem. Strenger toezicht is ook nodig, maar is hier eigenlijk slechts ondergeschikt aan en aanvullend op. En toezicht moet anticyclisch en niet procyclisch zijn zoals nu. Waar waren de toezichthouders toen het allemaal nog goed ging? Wie waarschuwde dat er te veel kantoren werden gebouwd in de goede tijden? Wie greep in toen in de hoogtijdagen van de aandelen effectenhypotheken, waarbij geleend werd op de overwaarde van het huis, en leaseconstructies met hoge provisies ‘en masse’ aan de mensen werden verkocht?

Wat dat betreft is het extra toezicht dat de AFM nu wil toepassen op de aanbieders van vastgoedproducten (ook als ze nu buiten toezicht producten aanbieden met een minimale inleg van €100.000) mosterd na de maaltijd, een typisch staaltje van ‘als het kalf verdronken is, dempt men de put’. In diverse columns uit 2007 en 2008 pleitte ik al voor toezicht op dergelijke partijen. Maar goed, beter laat dan nooit. Nu andere aanbieders van producten die buiten toezicht vallen nog onder toezicht plaatsen.

Harry Geels is directeur Research en partner bij Inmaxxa Vermogensbeheer in Naarden. Daarnaast is hij hoofdredacteur van Traders Club Magazine (TCM). De informatie in deze opinie is niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. De standpunten en vooruitzichten van Geels geven zijn persoonlijke mening weer.