Snurer blikt vooruit: de economische stoomwals

Tijden veranderen, en door globalisatie en robotica sneller dan ooit. Maar mensen houden niet van veranderingen. De angst voor het onbekende is een voedingsbodem voor het populisme. Misschien onterecht, maar het economisch speelveld verandert en het zal je maar net je baan kosten. Wat zijn de implicaties van de stoomwals die onze samenleving plet? Panem et circenses oftewel brood en spelen is een Latijnse uitdrukking die inhoudt dat het volk wat dingen krijgt zodat het niet lastig zal doen. Het is het eeuwenoude recept om de aandacht van de bevolking af te leiden van werkelijk belangrijke problemen en om zelf verder te regeren. In de 2e eeuw voor Christus, de tijd van de oude Romeinen, was dat met gratis brood en gladiatorspelen. Tegenwoordig (niet met dezelfde bedoeling, wel met eenzelfde uitwerking) wordt de bevolking zoet gehouden door de sociale voorzieningen en de media, met name het vermaak op internet en televisie. Uit de markt Als u de massale werkloosheid van de jaren dertig vergelijkt met die van de jaren tachtig, dan was destijds de wereldwijde economische crisis groter, maar sinds de verschrikkelijke jaren tachtig hoort u toch ook regelmatig dat het vinden van een baan niet gemakkelijk is. Dat heeft enerzijds te maken met uw opleiding, anderzijds met uw loon. Opleidingen moeten aansluiten bij de werkgelegenheid en bedrijven moeten concurreren. Het instrument voor bedrijven om zichzelf niet uit de markt te prijzen, is de verbetering van hun productieprocessen. Taartverdeling Productiviteitsgroei is een instrument om de winst te vergroten, maar bedrijven kunnen dat ook met omzetgroei bewerkstelligen. Als men niet meer van dezelfde diensten kan leveren, is het aanboren van nieuwe markten een gepaste groeistrategie. Dat kan via uitbreiding van het productassortiment of middels het ontginnen van afzetgebieden. Als bedrijven geen groter stuk uit de taart kunnen halen, moeten ze op z’n minst ervoor zorgen dat de taart groter wordt. In plaats van elkaar dood te beconcurreren, kunnen bedrijven hun concurrenten te slim af zijn door bijvoorbeeld nieuwe afzetmarkten te veroveren in groeilanden zoals China. Golven van groei Dat onze economie in golven op en neer beweegt, is alom bekend. Aan de korte, middellange golfbeweging hebben heel wat economen hun naam verbonden. Achteraf zijn de golven van groei allemaal gemakkelijk te verklaren, maar om daaruit de toekomst te destilleren is een stuk lastiger. Dat geldt ook voor het duiden van industriële revoluties. De Eerste industriële revolutie (omschakeling van handarbeid naar mechanisatie) begon aan het einde van de 18de eeuw, de Tweede industriële revolutie (omschakeling naar massaproductie) aan het einde van de 19de eeuw en de komst van het internet bezegelde medio jaren negentig de definitieve doorbraak van de Derde industriële revolutie oftewel de omschakeling naar het digitale tijdperk. Het toeval wil dat tussen elke grote industriële omschakeling zo’n honderd jaar zit, die telkens rond het decennium van de jaren twintig gepaard gaan zoals nu met lage economische groei, waarbij de productiviteit nauwelijks toeneemt en de wereldhandel krimpt. Robotisering De economieën van China en India zijn goed gepositioneerd om hun achterstand op Europa en de Verenigde Staten in te halen. Maar de lage economische groei in de traditionele industrielanden brengt met zich mee dat zij en andere groeilanden hun productie versneld en verregaand zullen automatiseren. De inzet van slimme robotsystemen zal echter ook bij hen arbeidsplaatsen kosten. Robots zijn snel, nooit ziek, staken niet en vragen geen loonsverhoging. Er komen gewis nieuwe banen bij waarvan we nu het bestaan nog niet weten, maar of dat voldoende zal zijn? Niettemin is ontwikkelaar van web-applicaties zo’n voorbeeld, een beroep waar 30 jaar geleden niemand aan dacht. Globalisatie Omdat de economische groei in Europa en in de Verenigde Staten al een poos stagneert, willen politici hun economieën met internationale handelsverdragen een impuls geven. De beleidsmakers hopen door het slopen van belemmerende handelsbarrières dat zij de versmalling van de industriële basis kunnen tegengaan. De almaar lagere productiviteit en de teloorgang van arbeidsplaatsen wordt door de kenniseconomie onvoldoende opgevangen, met als gevolg lage groei van de werkgelegenheid en een tweedeling van de maatschappij. De tegenstanders van CETA en TTIP vrezen dat met de internationale handelsverdragen met Canada en de Verenigde Staten de welvaart nog meer schade wordt aangedaan dan het proces van globalisering al op z'n geweten heeft. Want door de globalisering verdwenen in de Verenigde Staten meer banen naar lagelonenlanden dan dat er verloren gingen aan voortschrijdende automatisering en robotisering. Biologisch maximum Jarenlang werd gedacht dat de teloorgang van de maakindustrie zou worden opgevangen door krapte in de welzijnszorg. De vergrijzing schept echter in de zorgsector minder banen dan eerder aangenomen. En door de krimpende werkgelegenheid en de hogere pensioenleeftijd zijn goedbetaalde arbeidsplaatsen in andere sectoren ook eerder schaars te noemen. À propos, de vergrijzing is niet zozeer een gevolg van een daling van het aantal geboortes, we worden door de betere medische voorzieningen almaar ouder. Daarnaast is er de toenemende focus op een gezonde levensstijl en het eeuwige verlangen naar een jong en fris uiterlijk. Wat maakt dat tegenwoordig veel ouderdomskwalen met medicijnen onderdrukt of met operaties verholpen worden en biotechnologiebedrijven naarstig zoeken naar middelen om de genetisch bepaalde maximumleeftijd op te trekken. Pensioenfondsen De hogere levensverwachting zet ons zorgstelsel onder druk en het stelt pensioenfondsen voor problemen. Los van het generatieconflict tussen jong (instromers op de arbeidsmarkt) en oud (gepensioneerden), zij moeten op de koop toe afrekenen met extreem lage rentevoeten en investeren in een economische omgeving met lage groei. Vanuit het oogpunt van diversificatie doen pensioenfondsen er goed aan om internationaal te beleggen, maar als zij in eigen land zouden investeren, dan stimuleren ze de economie – en dus ook de arbeidsmarkt – en verzekeren zij zich van (meer) premie-inkomsten, wat ten goede komt aan de dekkingsgraad. Populistische Zeitgeist Mensen houden niet van verandering. Ze zijn gewoontedieren, maar veranderingen horen bij het leven. Wanneer we iets voor langere tijd gewend zijn, dan willen we dit graag zo houden. Toch is verandering iets wat niet vermeden kan worden. De gedachte dat er dingen veranderd zijn en nog gaan veranderen, werkt voor velen beangstigend, vooral als dit zijn weerslag heeft op het inkomen. Natuurlijk is niet iedere verandering een verbetering en weten velen heus wel wat er mis is, maar eigenlijk komt het erop neer dat mensen niet van verrassingen houden. Als ze door de vernieuwing overvallen worden, houden de meesten zich angstvallig vast aan het oude bekende. Als zij geen persoonlijk belang ervaren, is de angst voor onzekerheid een potentiële voedingsbodem voor de populistische Zeitgeist die in West-Europa en nu ook in de Verenigde Staten sinds het begin van de jaren tachtig bezig is aan een opmars. Discipline, diversificatie en dividend Dat xenofobie, populisme en nationalisme hun slag thuis hebben gehaald, is een vooral een nederlaag voor de zittende politici in Westerse economieën. De meeste veranderingen gebeuren niet zomaar. Ze hebben een reden omdat de situatie veranderd of verouderd is of vanwege andere ontwikkelingen die hiermee te maken hebben. Dat geldt voor bedrijven net zo goed als voor mensen. An sich heeft verandering een functie, met als complicerende factor dat alle begin moeilijk is. En al moet iedereen wennen aan de nieuwe situatie als belegger mag u nooit ofte nimmer de drie d’s van beleggen uit het oog verliezen. Immers met discipline, diversificatie en dividend komt u een heel end.

Tijden veranderen, en door globalisatie en robotica sneller dan ooit. Maar mensen houden niet van veranderingen. De angst voor het onbekende is een voedingsbodem voor het populisme. Misschien onterecht, maar het economisch speelveld verandert en het zal je maar net je baan kosten. Wat zijn de implicaties van de stoomwals die onze samenleving plet?

Panem et circenses oftewel brood en spelen is een Latijnse uitdrukking die inhoudt dat het volk wat dingen krijgt zodat het niet lastig zal doen. Het is het eeuwenoude recept om de aandacht van de bevolking af te leiden van werkelijk belangrijke problemen en om zelf verder te regeren. In de 2e eeuw voor Christus, de tijd van de oude Romeinen, was dat met gratis brood en gladiatorspelen. Tegenwoordig (niet met dezelfde bedoeling, wel met eenzelfde uitwerking) wordt de bevolking zoet gehouden door de sociale voorzieningen en de media, met name het vermaak op internet en televisie.

Uit de markt

Als u de massale werkloosheid van de jaren dertig vergelijkt met die van de jaren tachtig, dan was destijds de wereldwijde economische crisis groter, maar sinds de verschrikkelijke jaren tachtig hoort u toch ook regelmatig dat het vinden van een baan niet gemakkelijk is. Dat heeft enerzijds te maken met uw opleiding, anderzijds met uw loon. Opleidingen moeten aansluiten bij de werkgelegenheid en bedrijven moeten concurreren. Het instrument voor bedrijven om zichzelf niet uit de markt te prijzen, is de verbetering van hun productieprocessen.

Taartverdeling

Productiviteitsgroei is een instrument om de winst te vergroten, maar bedrijven kunnen dat ook met omzetgroei bewerkstelligen. Als men niet meer van dezelfde diensten kan leveren, is het aanboren van nieuwe markten een gepaste groeistrategie. Dat kan via uitbreiding van het productassortiment of middels het ontginnen van afzetgebieden. Als bedrijven geen groter stuk uit de taart kunnen halen, moeten ze op z’n minst ervoor zorgen dat de taart groter wordt. In plaats van elkaar dood te beconcurreren, kunnen bedrijven hun concurrenten te slim af zijn door bijvoorbeeld nieuwe afzetmarkten te veroveren in groeilanden zoals China.

Golven van groei

Dat onze economie in golven op en neer beweegt, is alom bekend. Aan de korte, middellange golfbeweging hebben heel wat economen hun naam verbonden. Achteraf zijn de golven van groei allemaal gemakkelijk te verklaren, maar om daaruit de toekomst te destilleren is een stuk lastiger. Dat geldt ook voor het duiden van industriële revoluties. De Eerste industriële revolutie (omschakeling van handarbeid naar mechanisatie) begon aan het einde van de 18de eeuw, de Tweede industriële revolutie (omschakeling naar massaproductie) aan het einde van de 19de eeuw en de komst van het internet bezegelde medio jaren negentig de definitieve doorbraak van de Derde industriële revolutie oftewel de omschakeling naar het digitale tijdperk. Het toeval wil dat tussen elke grote industriële omschakeling zo’n honderd jaar zit, die telkens rond het decennium van de jaren twintig gepaard gaan zoals nu met lage economische groei, waarbij de productiviteit nauwelijks toeneemt en de wereldhandel krimpt.

Robotisering

De economieën van China en India zijn goed gepositioneerd om hun achterstand op Europa en de Verenigde Staten in te halen. Maar de lage economische groei in de traditionele industrielanden brengt met zich mee dat zij en andere groeilanden hun productie versneld en verregaand zullen automatiseren. De inzet van slimme robotsystemen zal echter ook bij hen arbeidsplaatsen kosten. Robots zijn snel, nooit ziek, staken niet en vragen geen loonsverhoging. Er komen gewis nieuwe banen bij waarvan we nu het bestaan nog niet weten, maar of dat voldoende zal zijn? Niettemin is ontwikkelaar van web-applicaties zo’n voorbeeld, een beroep waar 30 jaar geleden niemand aan dacht.

Globalisatie

Omdat de economische groei in Europa en in de Verenigde Staten al een poos stagneert, willen politici hun economieën met internationale handelsverdragen een impuls geven. De beleidsmakers hopen door het slopen van belemmerende handelsbarrières dat zij de versmalling van de industriële basis kunnen tegengaan. De almaar lagere productiviteit en de teloorgang van arbeidsplaatsen wordt door de kenniseconomie onvoldoende opgevangen, met als gevolg lage groei van de werkgelegenheid en een tweedeling van de maatschappij. De tegenstanders van CETA en TTIP vrezen dat met de internationale handelsverdragen met Canada en de Verenigde Staten de welvaart nog meer schade wordt aangedaan dan het proces van globalisering al op z’n geweten heeft. Want door de globalisering verdwenen in de Verenigde Staten meer banen naar lagelonenlanden dan dat er verloren gingen aan voortschrijdende automatisering en robotisering.

Biologisch maximum

Jarenlang werd gedacht dat de teloorgang van de maakindustrie zou worden opgevangen door krapte in de welzijnszorg. De vergrijzing schept echter in de zorgsector minder banen dan eerder aangenomen. En door de krimpende werkgelegenheid en de hogere pensioenleeftijd zijn goedbetaalde arbeidsplaatsen in andere sectoren ook eerder schaars te noemen. À propos, de vergrijzing is niet zozeer een gevolg van een daling van het aantal geboortes, we worden door de betere medische voorzieningen almaar ouder. Daarnaast is er de toenemende focus op een gezonde levensstijl en het eeuwige verlangen naar een jong en fris uiterlijk. Wat maakt dat tegenwoordig veel ouderdomskwalen met medicijnen onderdrukt of met operaties verholpen worden en biotechnologiebedrijven naarstig zoeken naar middelen om de genetisch bepaalde maximumleeftijd op te trekken.

Pensioenfondsen

De hogere levensverwachting zet ons zorgstelsel onder druk en het stelt pensioenfondsen voor problemen. Los van het generatieconflict tussen jong (instromers op de arbeidsmarkt) en oud (gepensioneerden), zij moeten op de koop toe afrekenen met extreem lage rentevoeten en investeren in een economische omgeving met lage groei. Vanuit het oogpunt van diversificatie doen pensioenfondsen er goed aan om internationaal te beleggen, maar als zij in eigen land zouden investeren, dan stimuleren ze de economie – en dus ook de arbeidsmarkt – en verzekeren zij zich van (meer) premie-inkomsten, wat ten goede komt aan de dekkingsgraad.

Populistische Zeitgeist

Mensen houden niet van verandering. Ze zijn gewoontedieren, maar veranderingen horen bij het leven. Wanneer we iets voor langere tijd gewend zijn, dan willen we dit graag zo houden. Toch is verandering iets wat niet vermeden kan worden. De gedachte dat er dingen veranderd zijn en nog gaan veranderen, werkt voor velen beangstigend, vooral als dit zijn weerslag heeft op het inkomen. Natuurlijk is niet iedere verandering een verbetering en weten velen heus wel wat er mis is, maar eigenlijk komt het erop neer dat mensen niet van verrassingen houden. Als ze door de vernieuwing overvallen worden, houden de meesten zich angstvallig vast aan het oude bekende. Als zij geen persoonlijk belang ervaren, is de angst voor onzekerheid een potentiële voedingsbodem voor de populistische Zeitgeist die in West-Europa en nu ook in de Verenigde Staten sinds het begin van de jaren tachtig bezig is aan een opmars.

Discipline, diversificatie en dividend

Dat xenofobie, populisme en nationalisme hun slag thuis hebben gehaald, is een vooral een nederlaag voor de zittende politici in Westerse economieën. De meeste veranderingen gebeuren niet zomaar. Ze hebben een reden omdat de situatie veranderd of verouderd is of vanwege andere ontwikkelingen die hiermee te maken hebben. Dat geldt voor bedrijven net zo goed als voor mensen. An sich heeft verandering een functie, met als complicerende factor dat alle begin moeilijk is. En al moet iedereen wennen aan de nieuwe situatie als belegger mag u nooit ofte nimmer de drie d’s van beleggen uit het oog verliezen. Immers met discipline, diversificatie en dividend komt u een heel end.