Nabeurs: vergeet Italië, de echte test voor de euro moet nog komen

Beleggers kunnen weer rustig ademhalen: de dreiging dat Italië de EU de rug toekeert, lijkt te zijn verdwenen. De populistische Vijfsterrenbeweging en Lega zijn er toch in geslaagd om samen een regering te vormen. Aan het begin van de week leek het veto van de Italiaanse president over de beoogde minister van Financiën het einde van de coalitiebesprekingen te betekenen, reden voor behoorlijk wat onrust in de financiële wereld. Even zag het ernaar uit dat een nieuwe stembusgang in de zomer of het najaar noodzakelijk ging worden. Eurosceptische partijen hadden er dan voor kunnen zorgen dat die verkiezingen zouden uitdraaien op een stem voor of tegen de euro. In het meest zwarte scenario zou Italië uit de EU kunnen stappen, nog voordat de Brexit-onderhandelingen goed en wel zijn afgerond.

Macht overhevelen

Het slechte nieuws is echter dat de structurele zwaktes van de euro niet zijn verdwenen. Dat zal voorlopig niet – en waarschijnlijk zelfs nooit – gebeuren. Het is al een hele stap dat alle eurolanden in verschillende fases zijn toegegroeid naar een muntunie. De onderlinge verschillen tussen deelnemende landen op gebieden zoals staatsschuld en begroting zijn echter levensgroot.

Het Verdrag van Maastricht (1992) was een dappere poging om lidstaten op één lijn te krijgen. De ervaring leert echter dat elk land zijn eigen koers blijft varen zolang een instelling ontbreekt die de naleving van de begrotingsafspraken kan afdwingen. Landen voelen er niets voor om meer macht over te hevelen naar Brussel. In het noorden van Europa overheerst de vrees dat ze dan zwakkere, zuidelijke landen financieel overeind moeten houden. In het zuiden zit men niet te wachten op veel strengere begrotingsregels.

Schijnwerpers op EU-zwaktes

In plaats van verder te integreren, lijken de EU-landen steeds meer uit elkaar te drijven. Dat heeft voor een deel te maken met de wijze waarop populistische partijen de schijnwerpers richten op de zwaktes van de EU. Daar komt bij dat het makkelijk is om Brussel als zondebok te gebruiken. Al met al zijn er helaas maar weinig vakantiegangers die erbij stil staan dat ze dankzij de EU deze zomer weer zonder grenscontroles in één keer mogen doorrijden naar Frankrijk, Italië of Spanje. Op hun bestemming kunnen ze vervolgens betalen met een vertrouwde munt en via de smartphone internetten tegen lokaal tarief. Het gevaar bestaat dat we dit gemak kwijtraken na een van de volgende crises. Die zijn onvermijdelijk zolang verdere EU-integratie uitblijft.

Bestendige muntunies zijn zeldzaam

Vanuit historisch blikveld is het voortbestaan van de euro een stuk minder vanzelfsprekend dan het in het alledaagse leven lijkt. Tijdens de Griekse schuldencrisis dook Alan Brown – indertijd hoofd beleggingen bij fondsenhuis Schroders – in de geschiedenis van muntunies. Hij kwam tot de slotsom dat sinds de Tweede Wereldoorlog maar liefst 69 van dit soort unies zijn opgedoekt. Dat zijn er meer dan de 61 muntunies die op dat moment nog bestonden. Brown concludeerde dat politieke eenheid de lijm is die een muntunie bij elkaar houdt. Dat geldt dubbel en dwars voor de euro, die in de eerste plaats een politiek project is. Het verleden heeft echter uitgewezen dat er één factor is die ervoor kan zorgen dat de politieke wil als sneeuw voor de zon verdwijnt: de economie.

Voorproefje voor 2019

Vanuit dit perspectief moet er niet te veel waarde gehecht worden aan de recente onrust. De euro komt pas echt in gevaar als een nieuwe economische crisis dreigt. Voorlopig stevent de eurozone af op een economische groei van 2% à 2,5% in 2018. Daar komt bij dat beleggers de zekerheid hebben dat ECB-voorzitter Mario Draghi al het mogelijke zal doen om de euro overeind te houden. Op korte termijn hoeven beleggers niet wakker te liggen over de gevolgen van het politieke steekspel in Italië op de financiële wereld. De turbulentie van de afgelopen dagen is waarschijnlijk een mooi voorproefje van de schokken die ze kunnen verwachten zodra de ECB in 2019 net als de Federal Reserve de rente opschroeft en de liquiditeitskraan dichtdraait.