Is het nu echt crisis in de staalindustrie?
Grote staalbedrijven zijn de laatste tijd weer vaak in het nieuws, en helaas niet in positieve zin. Zo haalde de Europese Commissie (EC) een streep door de fusie van de Europese staalgiganten Tata en ThyssenKrupp. Beide bedrijven gaan nu op zoek naar kostenbesparingen, waarbij banenverlies niet wordt uitgesloten.
Aan de andere kant van de Noordzee heeft British Steel veel last van afnemende orders door de onzekerheid rond brexit. Het aanstaande vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie zorgt er ook voor dat het bedrijf voorlopig geen toegang heeft tot het Europese emissiehandelssysteem (ETS). Voorheen had British Steel vaak een overschot aan deze rechten die het kon verkopen, en nu de toegang tot het ETS is bevroren verliest het bedrijf dus inkomsten. Er dreigt zelfs een faillissement.
Ook bij ArcelorMittal loopt niet alles vlekkeloos. Het bedrijf heeft te veel last van overcapaciteit en gaat productielijnen stil leggen. Dat gaat in eerste instantie ten koste van flexwerkers.
Symptonen van een crisis
Zijn dit nu symptomen van een echte crisis in de staalsector? In de eerste plaats moeten we bedenken dat de staalsector cyclisch van aard is. De activiteit deint mee op de golven van de economie. Dat merkten we tijdens de financiële crisis van 2008, toen de grote krimp van de mondiale economie de staalsector mee naar beneden sleurde.
Het was toen de aanhoudende groei van de Chinese economie die de mondiale staalsector uit het dal trok. China bleek in staat om zichzelf letterlijk uit de recessie te bouwen, en dat ging gepaard met sterk toenemende vraag naar en productie van staal. In de periode 2008-2018 groeide de staalproductie van China met 85%.
Overcapaciteit staalsector
China staat in schril contrast met Europa, waar de staalproductie in dezelfde periode met 15% daalde. Inmiddels neemt China meer dan de helft – 52% in 2018 – van de mondiale staalproductie voor haar rekening. Maar nu de economie van China afkoelt, staat ook daar de vraag naar metalen onder druk. Wat overblijft is een staalsector die zucht onder overcapaciteit.
Omdat deze overcapaciteit de prijzen drukt, hebben veel staalfabrikanten moeite de winst op peil te houden. Stijgen daarbij ook nog de prijzen van ijzererts en steenkool, dan zorgt dit voor extra druk op de marges. Staalbedrijven worden dan gedwongen om te sturen op kostenefficiency, want heel veel marktmacht hebben zij niet. Van grote grondstoffenleveranciers als Vale, Rio Tinto en BHP Billiton kunnen ze geen lagere prijzen eisen en ook is het lastig om gestegen kosten door te berekenen aan hun klanten, zoals de machtige bedrijven in de autosector. Alleen staalfabrikanten met eigen mijnen, zoals ArcelorMittal, kunnen nog profiteren als de prijs van ijzererts stijgt.
Invoerheffingen op staal
De Amerikaanse president Trump heeft de staalbedrijven een slechte dienst bewezen. Zijn vorig jaar afgekondigde invoerheffingen op staal hebben duidelijk een ontwrichtend effect gehad op de sector. De VS gingen meer staal zelf produceren. Het staal dat voorheen naar de VS werd verscheept, zocht een andere eindbestemming en dit overvloedige staal drukte de prijzen in veel regio’s. De timing was ronduit slecht, want tegelijkertijd nam de economische activiteit in veel landen af en daalde de vraag naar staal.
De situatie is sindsdien niet veel verbeterd. De industriële activiteit loopt terug, de autoverkopen krimpen en het groeitempo in de bouwsector stagneert. Het economische stimuleringsprogramma van China zou nog voor enig herstel van de (met name bouwgerelateerde) staalvraag kunnen zorgen, maar het netto-effect hiervan valt tegen.
We mogen dus wel stellen dat er zich in de staalsector een serieuze crisis voordoet, waarvan het eind bovendien nog niet in zicht is. De hoogste prioriteit ligt nu bij het terugdringen van de overcapaciteit. Het besluit om overbodige staalfabrieken te sluiten valt de bedrijven echter duidelijk zwaar, zeker als dat ten koste gaat van het vaste personeel. Hoge kosten en de nodige maatschappelijke weerstand dreigen dan.
Overcapaciteit grootste probleem
Consolidatie is een andere oplossingsrichting om de overcapaciteit te beteugelen. Het levert potentieel kostenreductie en efficiency op. Maar omdat de EC geen voorstander is van machtsblokken, zal die consolidatieslag meer plaatsvinden in het middensegment dan bij de echt grote spelers. Door de relatief kleine schaal ligt het tempo van de capaciteitsreductie hier echter laag.
Tot slot kan ook een economische crisis een flinke hap nemen uit de bestaande capaciteit. De kans hierop lijkt echter klein, want de stimuleringsprogramma’s van centrale banken wereldwijd houden allerlei zombiebedrijven in leven. Mijn conclusie is dan ook dat overcapaciteit voorlopig nog als een molensteen om de nek van de staalsector blijft hangen.
Casper Burgering is senior econoom industriële metalen bij ABN Amro.