Emissierechten | Hoe Fiat Chrysler de nieuwe fabriek van Tesla betaalt

CO2 is de grootste bron van broeikasgassen. Toch werd de uitstoot hiervan in het verleden nooit belast. Best vreemd eigenlijk, want vele andere vormen van vervuiling werden (en worden) wel beboet. De Europese Unie (EU) heeft lange tijd getracht de CO2-uitstoot te beteugelen door invoering van een emissie-handelssysteem:

Er wordt een limiet gesteld aan de totale hoeveelheid van de broeikasgassen die kunnen worden uitgestoten door bepaalde installaties die deel uitmaken van de regeling […] Uitgaande van deze limiet ontvangen of kopen ondernemingen emissierechten die ze indien noodzakelijk onderling kunnen verhandelen. Ze kunnen ook beperkte hoeveelheden rechten kopen van emissiebeperkingsprojecten wereldwijd.

Door deze rechten in aantal te beperken, wordt hun waarde gegarandeerd. Aan het einde van elk jaar moet elke onderneming voldoende emissierechten inleveren om alle uitstoot te dekken, anders worden er hoge boetes opgelegd. Als een bedrijf zijn uitstoot terugbrengt, mag het de overgebleven emissierechten behouden om deze in de toekomst te gebruiken of om ze te verkopen aan bedrijven die een tekort hebben.

Markt voor CO2-emissierechten

Met deze ‘cap and trade’-regeling werd de facto een markt voor CO2-uitstoot gecreëerd. De EU bepaalt de totale hoeveelheid uitstoot die zij wil toestaan en geeft daarvoor CO2-emissierechten af. De markt kan vervolgens bepalen hoe graag zij CO2 wil uitstoten en hoeveel dit mag kosten. Een bedrijf dat ervoor kiest te innoveren of uitstoot te verminderen heeft zijn emissierechten niet allemaal nodig en kan ze verkopen. Een bedrijf dat meer wil uitstoten dan toegestaan, kan emissierechten kopen van ondernemingen die ze niet gebruiken. Hoe groter de behoefte aan uitstoot, hoe hoger de prijs.

In theorie zou dit systeem innovatie moeten stimuleren, maar in de praktijk is het effect al jarenlang anders. Door de financiële crisis van 2008-2009 kwam er namelijk een overaanbod aan emissierechten op de markt en dit resulteerde in extreem lage prijzen. Bedrijven hadden hierdoor geen echte stimulans om hun uitstoot te verminderen. Ze kochten simpelweg de emissierechten die ze nodig hadden om hun activiteiten voort te zetten.

Nadat de EU jarenlang had zitten broeden op een oplossing voor dit probleem, kwam zij in 2017 met nieuwe regelgeving die het aanbod van emissierechten geleidelijk aan beperkt. Elk jaar worden er iets minder uitgegeven, zodat er elk jaar iets minder CO2 mag worden uitgestoten. Deze stelselwijziging heeft geleid tot een ware prijsexplosie op de markt voor emissierechten. Sinds januari 2017 is de prijs met meer dan 550% gestegen. Nadat het jarenlang redelijk betaalbaar was geweest om meer uit te stoten dan toegestaan, werden bedrijven die afhankelijk waren van goedkope emissierechten ineens met een enorm probleem opgezadeld.

Voetafdruk verkleinen

Deze klap kwam nog eens extra hard aan bij producenten van goederen met een lage marge, en dan met name autobouwers. Want, zo liet de EU weten: Europese autofabrikanten moeten de CO2-emissies van hun voertuigen met 30% reduceren tegen 2030, op straffe van boetes. Autoproducenten in Europa staan dus voor de taak om zowel de uitstoot van hun productieprocessen als die van hun producten te verminderen. Veel producenten lanceren nu versneld nieuwe elektrische voertuigen om hun ‘klimaat-voetafdruk’ te verkleinen.

Niet alle autobouwers bleken echter op de nieuwe regelgeving te zijn berekend. Zo zag Fiat Chrysler zich genoodzaakt om een drastische maatregel te nemen. Het concern liet weten de elektrische-autobouwer Tesla een bedrag van circa €1,8 mrd te betalen voor zijn CO2-emissierechten. Daarmee moest Fiat Chrysler gevrijwaard blijven van hoge boetes in zowel de Europese Unie als de Verenigde Staten.

Het is duidelijk dat Fiat Chrysler is ingehaald door de realiteit. De gecombineerde last van versnelde innovatie en het kopen van emissierechten is het bedrijf teveel geworden. Om te kunnen overleven gaat Fiat Chrysler nu samen met Peugeot. Het nieuwe bedrijf gaat Stellantis heten. Samen hopen de twee autobouwers genoeg schaal te hebben om de veranderde omstandigheden aan te kunnen.

Intussen heeft Tesla de afgelopen drie jaar in totaal €1,4 mrd aan de verkoop van emissierechten verdiend. De verwachting is dat dit hier dit jaar alleen al €1,3 mrd bij gaat komen. Samen met miljardensubsidies van de EU, strijkt Tesla hiermee voldoende geld op om zijn nieuwe fabriek in Duitsland ter waarde van €4 mrd te bekostigen. Anders gezegd: Fiat Chrysler betaalt voor een belangrijk deel de nieuwe fabriek van Tesla.

Gigantische belangen

De komende jaren zullen de groeiende kosten voor CO2-uitstoot vele landen en industrieën gaan veranderen. De EU is niet het enige gebied met een markt voor emissierechten. En de autosector is niet de enige die rechten koopt en verkoopt. In 2019 groeide de wereldwijde CO2-markt met 34%, naar een totaal van €194 mrd. De EU is nog altijd de grootste markt, goed voor €169 mrd, maar in de Verenigde Staten groeit de handel in emissierechten het hardst. Er staat ons dus nog wat te wachten.

Het verhaal van Fiat Chrysler en Tesla laat intussen zien wat de gigantische belangen zijn die op het spel staan bij de transitie naar een duurzame economie. Bedrijven die hierin goed gepositioneerd zijn, kunnen enorme slagen maken. En grote ondernemingen die niet lang geleden nog symbool stonden voor een hele industrie, kunnen binnen korte tijd van het toneel verdwijnen.

Uit de podcast Voorkennis van 5 februari kwamen ook de gevolgen van (de stijgende prijs) CO2-emissierechten aan bod: luister hier de volledige podcast