40 jaar AEX | Beleggingslessen van onze hoofdindex

Op 4 maart 1983 werd een voorloper van de AEX opgericht onder de naam EOE-index, wat een verwijzing was naar de European Options Exchange. De AEX was bepaald niet de eerste aandelenindex. Bijna honderd jaar eerder ontwikkelde de Amerikaan Charles Dow al een voorloper van wat in 1896 de Dow Jones Index zou worden. Bovendien bestond in Nederland al de CBS Herbeleggingsindex, die het koersverloop van alle aandelen op het Damrak volgde en waarvan de waarde twee keer per dag tot stand kwam. Het onderscheidende karakter van de EOE-index was dat de koersen van de bedrijven erin continu werden berekend. Hierdoor werd het veel makkelijker om met opties in te spelen op bredere marktbewegingen. Pas enkele jaren later kwamen er ook in andere landen soortgelijke beursindices, zoals de DAX, CAC40 en FTSE 100.

De oorspronkelijke indexstand van 100 is na correctie voor de omwisseling van gulden naar euro bijna 17 maal zoveel waard geworden. Dat is een gemiddeld rendement van 7,2% per jaar. Het daadwerkelijke rendement van een belegger in de index ligt overigens nog iets hoger. De AEX is namelijk een prijsindex, wat betekent dat dividenden niet worden meegenomen in de berekening. Het aantrekkelijke rendement is slechts voor een klein deel te danken aan de dertien aandelen die bij oprichting de index vormden. Een van de belangrijkste lessen van veertig jaar AEX is dat ook buy-and-hold-beleggers regelmatig naar hun portefeuille moeten omkijken. Van de oorspronkelijke EOE-fondsen zitten alleen Akzo, Ahold, Heineken, Shell en Unilever in enigszins vergelijkbare vorm in de AEX. Veel bedrijven zijn gefuseerd (ABN, Amro, KLM, Nationale Nederlanden), overgenomen (Gist-Brocades, Hoogovens en Nedlloyd) of hebben zoveel onderdelen afgestoten dat het huidige bedrijf er compleet anders uitziet dan in 1983.

Grote winnaars

De indrukwekkende koerswinst van de AEX over de afgelopen veertig jaar is voor het overgrote deel te danken aan slechts een bescheiden groep aandelen. In dit opzichte springt ASML er al snel uit. Toen de ontwikkelaar van halfgeleidermachines in februari 1998 voor het eerst in de index werd opgenomen, had het aandeel een bijna verwaarloosbare indexweging van minder dan 1%. Indertijd moest de onderneming nog opboksen tegen grote Japanse concurrenten Nikon en Canon. Maar dankzij succesvolle investeringen in de ontwikkeling van nieuwe technologie om steeds krachtigere halfgeleiders te maken, is ASML inmiddels afgetekend wereldmarktleider. Het gemiddelde jaarrendement sinds toetreding tot de AEX komt op 23,5%. Momenteel is het aandeel met een weging van ruim 16% een zwaargewicht in de index.

Naast ASML is Adyen het enige aandeel waarvan het gemiddelde jaarrendement sinds opname in de AEX boven de 20% ligt. Beide ondernemingen hebben verschillende zaken gemeen: ze zijn wereldwijd actief in een markt met vrij hoge toetredingsdrempels en hebben een technologische voorsprong op de concurrentie. Een analyse van veertig jaar AEX-koershistorie levert ook enkele andere eigenschappen op voor het opsporen van aandelen die op de lange termijn een bovengemiddeld rendement laten zien. Ruim dertig jaar geleden kregen Elsevier (september 1986), DSM (oktober 1989) en Wolters-Kluwer (april 1991) een plaats in de index. Alle drie de bedrijven hebben sindsdien een enorme evolutie doorgemaakt. De uitgeverijen hebben de omslag gemaakt van papieren uitgaves naar het leveren van hoogwaardige informatie. Dankzij die verandering is de winstmarge sterk gestegen, terwijl de afhankelijkheid van cyclische factoren zoals de papierprijs is afgenomen. Ook DSM heeft een complete metamorfose ondergaan. Sinds de opname in de AEX heeft het bedrijf – onder meer door de overname van Gist-Brocades – zich omgevormd van fabrikant van bulkchemicaliën tot ontwikkelaar van specialistische ingrediënten voor onder meer de voedings- en cosmetica-industrie.

Honkvaste ceo is goud waard

Het is uiteraard lastig om van tevoren in te schatten of een onderneming zich met succes weet om te vormen. Maar de drie bedrijven hebben een andere overeenkomst die voor beleggers wel degelijk een voorspellende waarde heeft. De topbestuurders zijn namelijk zeer honkvast. Topvrouw Nancy McKinstry van Wolters Kluwer spant in dit opzicht de kroon. In september staat zij twintig jaar aan het roer van de uitgeverij. Haar collega Erik Engstrom is sinds november 2009 (ruim dertien jaar) topman van RELX. Bestuursduo Dimitri de Vreeze en Geraldine Matchett, die ruim drie jaar aan top staan bij DSM, zijn relatieve nieuwkomers. Hun voorganger Feike Sijbesma stond echter dertien jaar aan de top bij het bedrijf.

Uit onderzoek van wetenschappers van de Universiteit van Sidney kwam enkele jaren geleden naar voren dat het rendement van aandelen met een bestuurder die relatief lang aan het roer staat, gemiddeld 1,3% hoger ligt dan van de groep ondernemingen waar de ceo pas net komt kijken. Een ervaren bestuurder kent zowel zijn bedrijf als de markt beter en zal zich minder snel branden aan riskante overnames. Dat wordt onderstreept door de hoge gemiddelde jaarrendementen van Wolters-Kluwer (9,1%), RELX (12,2%) en DSM (12,0%) sinds hun opname in de AEX. Binnen de AEX spant Besi overigens de kroon wat betreft zittingsduur van de topman. Richard Blickman richtte het bedrijf in 1995 op en heeft de touwtjes nog altijd in handen. Het aandeel zit bijna twee jaar in de AEX en het gemiddelde jaarrendement in die periode blijft steken op minder dan 5%. Maar het rendement van bijna 12% sinds de beursintroductie eind 1995 doet niet onder voor de genoemde drie fondsen in deze periode.

Opname in AEX-index is geen koopsignaal

Overigens zijn er periodes geweest waarin deze gemiddelde rendementen verbleekten in vergelijking met de koerssprongen van andere AEX-aandelen. De koers van Aegon schoot bijvoorbeeld tussen begin 1991 en eind 1998 omhoog van minder dan 6 tot meer dan 100 gulden. De waarde van een aandeel ING is in de tien jaar na 1990 bijna vertienvoudigd. Toch blijven de gemiddelde jaarrendementen van Aegon en ING tijdens hun AEX-bestaan van respectievelijk veertig en ruim dertig jaar steken op minder dan 5%, onder meer door strenge regulering in het afgelopen decennium en vooral de kredietcrisis van 2008.

Het grote verschil tussen de rendementen in de jaren ’90 en de rendementen op langere termijn, onderstreept het enorme belang van timing. En het moment waarop een aandeel in de AEX wordt opgenomen, geldt daarbij nadrukkelijk niet als koopsignaal. Randstad en ArcelorMittal kregen bijvoorbeeld in 2007 – een jaar voordat de kredietcrisis losbarstte – een plaatsje in de index. Het rendement van Randstad komt sindsdien maar net in de plus, terwijl het cyclische staalconcern een gemiddeld jaarrendement heeft van bijna -7%. Alle koersontwikkelingen in de AEX wijzen erop dat beleggers beter kunnen kijken naar groeimogelijkheden, duurzame concurrentievoorsprong, het vermogen mee te bewegen met een veranderende wereld en zelfs ook hoe lang een topman of -vrouw aan het roer staat.